Ο ΡΩΣΙΚΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΑΡΘΗΚΕ

Ο ρωσικός δρόμος που δεν πάρθηκε

Σκέφτομαι τώρα τελευταία το ποίημα του Ρόμπερτ Φρόστ «Ο Δρόμος που δεν πάρθηκε», και την σχέση του με έναν Ρώσο Ορθόδοξο ιερέα που έχει πλέον πεθάνει.

Καθώς η Σοβιετική Ένωση κατέρρεε το 1990, δύο δρόμοι αναδύθηκαν, μεταφορικά μιλώντας, σε ένα Ρωσικό Δάσος.  Ο ένας δρόμος ήταν εκείνος της εθνικής αναγέννησης, η οποία θα διευκολυνόταν από μια ευαγγελικά παλλόμενη, διανοητικά ανοιχτή και οικουμενικά εμπλεκόμενη Ρωσική Ορθοδοξία. Ο άλλος δρόμος ήταν ο πιο οικείος δρόμος της υποταγής της Ρωσικής Ορθοδοξίας στο κράτος. Σε αυτήν λοιπόν την περίπτωση, «ο δρόμος ο λιγότερο πεπατημένος», δεν πάρθηκε.  Και επιβεβαιώνοντας την διορατικότητα του ποιητή, η επιλογή εκείνη, «έκανε όλη τη διαφορά».

Επιλογή η οποία μας φέρνει στον π. Αλέξανδρο Μεν.

Καθώς η Σοβιετική Ένωση κατέρρεε το 1990, δύο δρόμοι αναδύθηκαν, μεταφορικά μιλώντας, μέσα στο Ρωσικό Δάσος. Ο ένας δρόμος ήταν εκείνος της εθνικής αναγέννησης, η οποία θα διευκολυνόταν από μια ευαγγελικά παλλόμενη, διανοητικά ανοιχτή και οικουμενικά εμπλεκόμενη Ρωσική Ορθοδοξία. Ο άλλος δρόμος ήταν ο πιο οικείος δρόμος της υποταγής της Ρωσικής Ορθοδοξίας στο κράτος. Σε αυτήν λοιπόν την περίπτωση, «ο δρόμος ο λιγότερο πεπατημένος», δεν πάρθηκε. Και επιβεβαιώνοντας την διορατικότητα του ποιητή, η επιλογή εκείνη, «έκανε όλη τη διαφορά».

Τις τελευταίες δεκαετίες της Ε.Σ.Σ.Δ. ο Μεν αναδείχθηκε σε μία εξέχουσα μεταρρυθμιστική φωνή στη ρωσική Ορθοδοξία, πνευματικός σύμβουλος του Αλεξάνδρου Σολζενίτσυν και του Ανδρέα Σάχαρωφ, και σε έναν άνθρωπο που μαγνήτιζε εκπροσώπους της ρωσικής  ιντελιγκέντσια  πολλοί από τους οποίους μεταστρέφονταν στον Χριστό. Ο Κομμουνισμός, διακήρυττε ο Μεν, ήταν «μια κολοσσιαία ιστορική παθογένεια» η οποία «ουσιαστικά κατέστρεψε» τον ρωσικό πολιτισμό, ενώ η ζημιά που είχε κάνει «συνεχίζει να ζει στις ψυχές των ανθρώπων». Για να θεραπευτεί αυτή η ζημιά, η μετα-κομμουνιστική Ρωσική Εκκλησία έπρεπε να μετανοήσει για την εξευτελιστική της συνεργασία με την Σοβιετική εξουσία. Ήλπιζε, ότι από αυτήν την μετάνοια, θα αναδυόταν μια Ρωσική Ορθοδοξία της οποίας η Χριστοκεντρική φωνή θα βοηθούσε στην ανοικοδόμηση μίας ανανεωμένης ρωσικής αστικής κοινωνίας.

Το όραμα του Μεν για το ρωσικό μέλλον ήταν μια απειλή για τις κρατικές υπηρεσίες ασφαλείας που συνωμοτούσαν ήδη για  την κατάκτηση της μετασοβιετικής Ρωσίας αλλά και για τους Ρώσους Ορθόδοξους ηγέτες που είχαν πάψει να είναι άνθρωποι της Εκκλησίας με οποιαδήποτε ουσιαστική έννοια του όρου. Φαίνεται πιθανό ότι κάποιος συνδυασμός αυτών των δύο κακών δυνάμεων οδήγησε στη δολοφονία με τσεκούρι του π. Αλεξάνδρου Μεν σε μια δασώδη περιοχή κοντά στη Μόσχα, στις 9 Σεπτεμβρίου 1990 – ένα έγκλημα για το οποίο ποτέ δεν ασκήθηκαν διώξεις.

Φυσικά, κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει πώς θα είχε εξελιχθεί η σκέψη του Μεν, εάν είχε ζήσει. Αλλά ας φανταστούμε, ότι ο π. Αλέξανδρος, ο οποίος λίγες μέρες προτού δολοφονηθεί είχε προειδοποιήσει για «έναν νέο Ρωσικό φασισμό», ήταν ακόμα ζωντανός στις αρχές του 1992, όταν ο μελλοντικός Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος, τότε Μητροπολίτης Σμολένσκ, είπε σε πέντε χιλιάδες πρώην αξιωματούχους του Κόκκινου Στρατού, εβδομάδες μόλις μετά τη διάλυση της Ε.Σ.Σ.Δ. , ότι η Ρωσική Ορθοδοξία μπορεί να καλύψει το ιδεολογικό και πατριωτικό κενό που δημιούργησε η κατάρρευση του Κομμουνισμού. Κάτι ήξερε ο π. Αλέξανδρος σχετικά με τα πνευματικά κενά, και ίσως να είχε προτείνει να καλυφθεί εκείνη η μετα-κομμουνιστική Ρωσική κενότητα με κάτι όμορφο, κάτι που να εμπλουτίζει πνευματικά τους ανθρώπους, και όχι με τον άσχημο εθνικισμό που προώθησε ο Κύριλλος και άλλοι Ρώσοι Ορθόδοξοι ηγέτες. Ο π. Αλέξανδρος κατά πάσα πιθανότητα θα είχε αμφισβητήσει μια τέτοια ξενοφοβία και δεδομένης της ηθικής και πνευματικής του εξουσίας, μπορεί να είχε κάνει τη διαφορά. Χωρίς φωνές αμφισβήτησης, η εργαλειοποίηση της Ρωσικής Εκκλησίας από τον Κύριλλο εμπόδισε την επίσημη ηγεσία της Ρωσικής Ορθοδοξίας να αναπτύξει την προφητική της ικανότητα να μαρτυρά την αλήθεια ενώπιον της εξουσίας. Έτσι τώρα οι ηγέτες της Εκκλησίας αναλαμβάνουν τη δολοφονία παιδιών και την καταστροφή τεράστιων περιοχών της Ουκρανίας.

Φυσικά, κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει πώς θα είχε εξελιχθεί η σκέψη του Μεν, εάν είχε ζήσει. Αλλά ας φανταστούμε, ότι ο π. Αλέξανδρος, ο οποίος λίγες μέρες προτού δολοφονηθεί είχε προειδοποιήσει για «έναν νέο Ρωσικό φασισμό», ήταν ακόμα ζωντανός στις αρχές του 1992, όταν ο μελλοντικός Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος, τότε Μητροπολίτης Σμολένσκ, είπε σε πέντε χιλιάδες πρώην αξιωματούχους του Κόκκινου Στρατού, εβδομάδες μόλις μετά τη διάλυση της Ε.Σ.Σ.Δ. , ότι η Ρωσική Ορθοδοξία μπορεί να καλύψει το ιδεολογικό και πατριωτικό κενό που δημιούργησε η κατάρρευση του Κομμουνισμού. Κάτι ήξερε ο π. Αλέξανδρος σχετικά με τα πνευματικά κενά, και ίσως να είχε προτείνει να καλυφθεί εκείνη η μετα-κομμουνιστική Ρωσική κενότητα με κάτι όμορφο, κάτι που να εμπλουτίζει πνευματικά τους ανθρώπους, παρά με τον άσχημο εθνικισμό που προώθησε ο Κύριλλος και άλλοι Ρώσοι Ορθόδοξοι ηγέτες. Ο π. Αλέξανδρος κατά πάσα πιθανότητα θα είχε αμφισβητήσει μια τέτοια ξενοφοβία και δεδομένης της ηθικής και πνευματικής του εξουσίας, μπορεί να είχε κάνει τη διαφορά. Χωρίς φωνές αμφισβήτησης, η εργαλειοποίηση της Ρωσικής Εκκλησίας από τον Κύριλλο εμπόδισε την επίσημη ηγεσία της Ρωσικής Ορθοδοξίας να αναπτύξει την προφητική της ικανότητα να μαρτυρά την αλήθεια ενώπιον της εξουσίας. Έτσι τώρα οι ηγέτες της Εκκλησίας αναλαμβάνουν τη δολοφονία παιδιών και την καταστροφή τεράστιων περιοχών της Ουκρανίας.

Μου αρέσει να πιστεύω ότι ο Μεν και όλοι εκείνοι τους οποίους ενέπνευσε μπορεί να πυροδοτούσαν  μια αναγέννηση της ρωσικής κουλτούρας ικανής να αντισταθεί στη γοητεία του Πουτινισμού. Δεν ήταν να γίνει. Αυτό που θα μπορούσε να ήταν μια κριτική φωνή φιμώθηκε από το τσεκούρι ενός δολοφόνου σε εκείνα τα δάση, το 1990. Και από τότε, η ηγεσία της Ρωσικής Ορθοδοξίας δεν κατάφερε να περιποιηθεί τις πληγές που προκάλεσαν τα εβδομήντα χρόνια κομμουνισμού. Αντίθετα, ο Πατριάρχης Κύριλλος και ο επικεφαλής οικουμενικός αξιωματούχος του, ο Μητροπολίτης Ιλαρίωνας, έχουν προωθήσει μια επιθετική έννοια του Русский мир, του «ρωσικού κόσμου», που εγγυάται τον νέο ρωσικό ιμπεριαλισμό. Η κουλτούρα του ψέματος που ήταν σήμα κατατεθέν του σοβιετικού παρελθόντος τώρα διαφθείρει το Πουτινικό ρωσικό παρόν. Και οι βάναυσες επιπτώσεις του έχουν κάνει την εμφάνισή  τους τελευταίους δύο μήνες.

Αυτό είναι αποκρουστικό (για να μην αναφέρουμε ότι είναι και θεολογικά αλλόκοτο). Ωστόσο, μελετητές της Ρωσικής Εκκλησίας έχουν σημειώσει μια εντυπωσιακή αντιστοιχία μεταξύ του αριθμού των Ρώσων που ισχυρίζονται ότι υποστηρίζουν τον πόλεμο του Πούτιν στην Ουκρανία (80%) και του αριθμού των Ρώσων που, ανεξάρτητα από τη θρησκευτική τους ζωή ή την έλλειψη αυτής, ισχυρίζονται ότι είναι Ορθόδοξοι (80%). Θα είχε αναπτυχθεί μια τέτοια άθλια συμβίωση εκκλησιαστικών φιλοδοξιών και διεφθαρμένης κρατικής εξουσίας εάν αληθινοί θρησκευτικοί ηγέτες όπως ο π. Αλέξανδρος Μεν είχαν διαμορφώσει το μέλλον των Ρώσων Ορθοδόξων, αντί για τον Κύριλλο και τον Ιλαρίωνα;

Η πολιτικοποιημένη ψεύτικη θεολογία του Κύριλλου και του Ιλαρίωνα, που τώρα εκφράζεται από τον Πούτιν και τα τσιράκια του, υποστηρίζει ότι η Ουκρανία πρέπει να είναι μέρος της Ρωσίας ή διαφορετικά η Ουκρανία πρέπει να εκμηδενιστεί. Γιατί; Γιατί η Ρωσία είναι ο μόνος νόμιμος κληρονόμος του βαπτίσματος των Ανατολικών Σλάβων. Οποιοσδήποτε άλλος διεκδικεί  ένα μέρος αυτής της πνευματικής κληρονομιάς είναι «Ναζί» και αυτοί οι «Ναζί» πρέπει να εξοντωθούν (όπως το έθεσε τον Απρίλιο μια ρωσική υπηρεσία μέσων ενημέρωσης που χρηματοδοτείται από το κράτος). Επομένως, ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι ένας ιερός πόλεμος.

Αυτό είναι αποκρουστικό (για να μην αναφέρουμε ότι είναι και θεολογικά αλλόκοτο). Ωστόσο, μελετητές της Ρωσικής Εκκλησίας έχουν σημειώσει μια εντυπωσιακή αντιστοιχία μεταξύ του αριθμού των Ρώσων που ισχυρίζονται ότι υποστηρίζουν τον πόλεμο του Πούτιν στην Ουκρανία (80%) και του αριθμού των Ρώσων που, ανεξάρτητα από τη θρησκευτική τους ζωή ή την έλλειψη αυτής, ισχυρίζονται ότι είναι Ορθόδοξοι (80%). Θα είχε αναπτυχθεί μια τέτοια άθλια συμβίωση εκκλησιαστικών φιλοδοξιών και διεφθαρμένης κρατικής εξουσίας εάν αληθινοί θρησκευτικοί ηγέτες όπως ο π. Αλέξανδρος Μεν είχαν διαμορφώσει το μέλλον των Ρώσων Ορθοδόξων, αντί για τον Κύριλλο και τον Ιλαρίωνα;

Κανείς δεν ξέρει. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι ο οικείος δρόμος που ακολούθησε η ηγεσία της Ρωσικής Ορθοδοξίας έχει γίνει ένας δρόμος για την προδοσία του Ευαγγελίου.

Ο George Weigel είναι Διακεκριμένος Ανώτερος Συνεργάτης του Κέντρου Ηθικής και Δημόσιας Πολιτικής της Ουάσιγκτον, όπου κατέχει την έδρα William E. Simon στις Καθολικές Σπουδές.

Ο πατέρας Αλέξανδρος Βλαντιμίροβιτς Μεν (1935-1990) ήταν Ρώσος ορθόδοξος αρχιερέας, θεολόγος, ιεροκήρυκας και πολυγραφότατος συγγραφέας βιβλίων για τη θεολογία, την ιστορία του Χριστιανισμού και άλλων θρησκειών. Η διακονία του Μεν, η οποία διήρκεσε περισσότερο από τριάντα χρόνια, συνέπεσε με τις πολύ δύσκολες εποχές για τους Ρώσους πιστούς και ο ίδιος προσωπικά έγινε στόχος της KGB. Κατά τη διάρκεια της ζωής του, ο π. Αλέξανδρος βάπτισε χιλιάδες ανθρώπους, φέρνοντάς τους στη χριστιανική πίστη με τη χάρη του Θεού. Τα έργα του περιλαμβάνουν πολλά βιβλία, ένα Ορθόδοξο Ανοικτό Πανεπιστήμιο, μια φιλανθρωπική ομάδα στο Ρωσικό Νοσοκομείο Παίδων και ένα Ιεραποστολικό Σχολείο Νέων. Ο πατέρας Αλέξανδρος Μεν δολοφονήθηκε με τσεκούρι στις 9 Σεπτεμβρίου 1990 σε ένα δάσος καθώς πήγαινε στην εκκλησία. Η επιρροή του στη σύγχρονη Ρωσία είναι αδιαμφισβήτητη .

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο διαδικτυακό περιοδικό First Things στις 4.5.2022 και αναδημοσιεύεται με την άδεια του περιοδικού. Δείτε το πρωτότυπο κείμενο εδώ

Μετάφραση από τα Αγγλικά Θεοδώρα Βαλσάμου. Για το ποίημα του Ρόμπερτ Φρόστ “The Road Not Taken” [Ο Δρόμος που δεν Πάρθηκε] χρησιμοποιήθηκε η μετάφραση της Δάφνης Χρονοπούλου.