ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΩΝ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ.

Το μάθημα των Θρησκευτικών μετά τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας και η ελληνική κοινωνία.

Η Διαρκής Ιερά Σύνοδος (Δ.Ι.Σ.) της Εκκλησίας της Ελλάδος συμμετέχουσα στο διάλογο για το μάθημα των Θρησκευτικών, κατά την συνεδρία της 5^ης Νοεμβρίου του έτους 2012, απεφά­σισε ότι : «Το μάθημα των Θρησκευτικών πρέπει να διατηρεί τον γνωστι­κόν και παιδαγωγικόν του χαρακτήρα. Θα εκφράζεται μέσα από μίαν ενιαίαν δομήν, με τρόπον επαγωγικόν, συμφώνως και με τα σύγχρονα παιδαγωγικά χαρακτηριστικά της ηλικίας και των μορφωτικών αναγκών. Δεν είναι δυνατόν να αποτελεί απλήν συσσώρευσιν γνώσεων, ούτε να επιδιώκει προβολή μεταφυσικών και ιδεολογικών προεκτάσεων, ερμηνευ­τι­κών προσεγγίσεων ή ακροβατισμών αλλά δια της διδασκαλίας θα επι­διώ­κε­ται η προβολή και αι συνέπειαι διαμορφώσεως ενός προτύπου ζωής, δηλαδή του πολιτισμού και της κοινωνίας. Επί τη βάσει των συντεταγ­μένων αυτών θα πρέπει να διαμορφωθεί εν πρόγραμμα, το οποίον θα ξεκινά και θα έχει ως επίκεντρο την ελληνορθόδοξον παράδοσιν του τόπου, επί τη βάσει του οποίου εξεφράσθη ως ήθος, και διεμορφώθη ως ζωή, και ως η παράδοση αύτη απετυπώθη εις τα μνημεία του πολιτισμού μας. Έκαστος μαθητής ή μαθήτρια, ανεξαρτήτως της θρησκευτικής του ιδιοπροσωπείας, είναι απαραίτητον και πολύτιμον να γνωρίζει την θρησκευ­τικήν παράδοσιν του τόπου, ως πίστιν, λατρείαν, ζωήν, τέχνην και πολιτισμόν. Τούτος θα πρέπει να είναι ο πρώτος και βασικός κύκλος του μαθήματος. Ο δεύτερος κύκλος θα αφορά τας μεγάλας χριστιανικάς παρα­δόσεις εκτός της Ορθοδοξίας, αι οποίαι συναντώνται εις τον ελλαδικόν χώρον και γενικώτερον εις τον κόσμον, όπως στοιχεία του Ρωμαιοκαθολι­κι­σμού και του Προτεσταντισμού. Ο τρίτος κύκλος θα πρέπει να περιλαμ­βάνει ορισμένα στοιχεία από τα μεγάλα Θρησκεύματα και ιδίως όσα ενδιαφέρουν την ελληνικήν κοινωνίαν περισσότερον, δηλαδή, τας μονοθεϊ­στι­κάς παραδόσεις του Ιουδαϊσμού και του Ισλάμ, τον Ινδουϊσμόν και τον Βουδισμόν, προκειμένου εις επίπεδον γνωσιακόν οι διδασκόμενοι να αποκτήσουν “πείραν”» (βλ. Δελτίο Τύπου 5-11-2012).

Η πρόταση αυτή της Δ.Ι.Σ. αν και υιοθετήθηκε στο γενικό της πλαίσιο, και μάλιστα υπήρξε και συνεργασία Ιεράς Συνόδου και Παιδαγω­γικού Ινστιτούτου ως προς την σύνταξη των νέων αναλυτικών προγραμ­μάτων (2016), εντούτοις ακυρώθηκε μαζί με τα προγράμματα, ύστερα από τις αποφάσεις του Σ.τ.Ε. 660/2018, 926/2018 και 1749/2019, 1750/2019, με το επιχείρημα ότι σκοπός του μαθή­μα­τος των Θρησκευτικών είναι η συμβολή του στη διαμόρφωση «θρησκευ­τικής συνείδησης», η οποία και θα πρέπει να καλλιεργείται δια παροχής γνώσεων κυρίως περί της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας του Χριστού εις τους/τας Ορθοδόξους μαθητάς/-τρίας, επίσης ότι το μάθημα δεν προσεγ­γίζεται υπό την διαδικασία της κατηχήσεως και δια τούτο δεν είναι μαθη­σια­κός στόχος και δεν αξιολογείται ο βαθμός πίστεως ή αφοσιώσεως του/της μαθητού/τρίας.

Με τις παραπάνω αποφάσεις του Σ.τ.Ε δικαιώθηκαν άμεσα όλοι εκείνοι (κληρικοί και λαϊκοί), οι οποίοι επεδίωκαν να επιβάλλουν ένα «ομολογιακό» πρόγραμμα, υπό τη σημαία μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας και υπό την μορφή της ορθόδοξης κατήχησης. Όμως οι εξελίξεις διέψευ­σαν και αυτούς, γιατί δημιουργήθηκαν πλέον, με βάση την νομοθεσία αυτή, οι προϋποθέσεις εκείνες, ώστε μέσα από την «κερκόπορτα» των απαλλαγών να εισα­χθεί ως εναλλακτικό λεγόμενο μάθημα, το οποίο θα αντικαταστήσει τελικά το υποχρεωτικό μάθημα των Θρησκευτικών, για όσους μαθητές ζητήσουν την απαλλαγή τους από το μάθημα των Θρησκευτικών. Η τελευταία απόφαση του Σ.τ.Ε. (1478/2022) προκλήθηκε ύστερα από την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ε.Δ.Δ.Α.) της 31^ης Οκτωβρίου 2019 (υπόθεση «Παπαγεωργίου και λοιποί κατά Ελλάδος»), και την απόφαση της υπόθεσης Folgero.

Με τις παραπάνω αποφάσεις του Σ.τ.Ε δικαιώθηκαν άμεσα όλοι εκείνοι (κληρικοί και λαϊκοί), οι οποίοι επεδίωκαν να επιβάλλουν ένα «ομολογιακό» πρόγραμμα, υπό τη σημαία μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας και υπό την μορφή της ορθόδοξης κατήχησης. Όμως οι εξελίξεις διέψευ­σαν και αυτούς, γιατί δημιουργήθηκαν πλέον, με βάση την νομοθεσία αυτή, οι προϋποθέσεις εκείνες, ώστε μέσα από την «κερκόπορτα» των απαλλαγών να εισα­χθεί ως εναλλακτικό λεγόμενο μάθημα, το οποίο θα αντικαταστήσει τελικά το υποχρεωτικό μάθημα των Θρησκευτικών, για όσους μαθητές ζητήσουν την απαλλαγή τους από το μάθημα των Θρησκευτικών.

Η εξέλιξη αυτή είναι εκπαιδευτικώς δυσμενής, καθ’ όσον ματαιώνει οριστικά τη δυνατότητα ενιαίας παροχής θρησκευτικής μορφώσεως εντός της σχολικής κοινότητος και εις το εκπαιδευτικό πλαί­σιο του ωρολογίου προγράμματος. Το σκεπτικό των παραπάνω αποφά­σεων θεμελιώνεται επί της αρχής ότι το μάθημα των Θρησκευτικών απευθύνεται, κατά το άρθρον 16 § 2 του Συντάγματος,  «αποκλειστικώς» σε Ορθοδόξους μαθη­τάς/τρίας, διό και οι ετερόδοξοι ή ετερόθρησκοι ή άθεοι δικαιούνται, κατά το 1^ο Πρόσθετο Πρωτόκολλο της Ευρωπαϊκής Συμβάσεως Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και το άρθρο 9 της αυτής Διεθνούς Συμβάσεως, να απαλλάσσωνται δια λόγους συγκρούσεως του μαθήματος προς τας πεποι­θήσεις των και εκ παραλλήλου η Πολιτεία οφείλει όπως υιοθετήση τη διδασκαλία ισότιμου εναλλακτικού μαθήματος, με σκοπόν να αποτραπεί ο κίνδυνος «ελεύθερης ώρας» γιά τους/τας απαλλασσομέ­νους/νας μαθη­τάς/τρίας, όμως η εν λόγω εξέλιξη παραθεωρεί την μορφωτική και εκπαιδευτική αποστολή του μαθήματος των Θρησκευτικών εις την Πρωτοβάθμιον και Δευτεροβάθμιον Εκπαίδευσιν, μάλλον δε την ιδεολογικοποιεί.

Θα ήθελα επιπλέον να αναφέρω ότι αυτό το οποίο προσπάθησε η Δ.Ι.Σ. να αποφευχθεί με την απόφαση του 2012, ως προς τον χαρακτήρα και τον σκοπό του μαθήματος, τον διχασμό δηλαδή και την πόλωση μέσα στον εκπαιδευτικό και θεολογικό κόσμο αλλά και στην ελληνική κοινωνία, το πέτυχαν οι παραπάνω τέσσερεις αποφάσεις του Σ.τ.Ε., και το αποτέλεσμα είναι αυτό το οποίο βιώνουμε σήμερα. Ένα αδιέξοδο και μία διακινδύνευση ως προς την ταυτότητα και την αναγκαιότητα του μαθήματος.

Το δεύτερο  «κτύπημα» στο μάθημα των Θρησκευτικών, εξαιτίας της λανθασμένης θεώρησής του ως «ομολογιακού», θα είναι η εφαρμογή της προαιρετικότητας του μαθήματος de jure, όταν δηλαδή τροποποιηθεί το άρθρο 16 § 2 του Συντάγματος ή de facto σε ένα κοσμικού  τύπου σχολείο, όπου πλέον το μάθημα ή θα καταργηθεί ή εξαιτίας του χαρακτήρος του, ως «κατηχητικού/ομολογιακού», θα ανοίξει μία νέα «κερκόπορτα» με σκοπό την εισαγωγή αλλοθρήσκων και ετεροδόξων διδασκόντων καθηγητών θεολόγων.

Θα ήθελα επιπλέον να αναφέρω ότι αυτό το οποίο προσπάθησε η Δ.Ι.Σ. να αποφευχθεί με την απόφαση του 2012, ως προς τον χαρακτήρα και τον σκοπό του μαθήματος, τον διχασμό δηλαδή και την πόλωση μέσα στον εκπαιδευτικό και θεολογικό κόσμο αλλά και στην ελληνική κοινωνία, το πέτυχαν οι παραπάνω τέσσερεις αποφάσεις του Σ.τ.Ε., και το απότέλεσμα είναι αυτό το οποίο βιώνουμε σήμερα. Ένα αδιέξοδο και μία διακινδύνευση ως προς την ταυτότητα και την αναγκαιότητα του μαθήματος.

Στη παρούσα φάση, με τις τελευταίες αποφάσεις του Σ.τ.Ε. και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και με την εισαγωγή του εναλλακτικού μαθήματος είναι βέβαιο ότι θα προκληθεί, εντός και εκτός εκπαιδευτικής κοινότητας ιδεολογικός ανταγωνισμός, με διχαστικές συνέπειες σε ορισμένες περιοχές της ελληνι­κής κοινωνίας, αρκετά ευαίσθητες σε τέτοιου είδους θέματα, όπως στις Κυκλάδες και στην Θράκη.

Υπάρχει σωτηρία; Νομίζω ότι είναι πλέον αργά για δάκρυα!!!

Χρειαζόμαστε σκοποθεσία, όπως την έθεσε με πολ­λή τόλμη η Δ.Ι.Σ. της 5^ης Νοεμβρίου του 2012, υιοθέτηση δηλαδή συγ­χρό­νων και επι­στη­μο­νικά τεκμηριωμένων εκπαιδευτικών, διδακτικών και παιδαγωγικών δεδομένων, κυρίως ως προς την παιδαγωγική και  διδακτική αναγκαιότητα του μαθήματος των Θρησκευτικών, στα οποία οφείλουν να προσαρμοστούν τα αναλυτικά προ­γράμ­ματα ώστε να είναι χρηστικά και χρήσιμα και να συμβάλλουν συγχρόνως στους επιδιωκόμενους σκοπούς μιας ολοκληρωμένης παροχής εκπαίδευσης.

Το παρόν κείμενο αποτελεί παρέμβαση στην Α΄ Θεματική τράπεζα λόγου στο πλαίσιο της Επιστημονικής Διημερίδας «Ταυτότητα και ετερότητα στο δημόσιο σχολείο. Το μάθημα των Θρησκευτικών σήμερα», την οποίαν διοργάνωσε ο Πανελλήνιος Θεολογικός Σύνδεσμος ΚΑΙΡΟΣ (Αθήνα, Αμφιθέατρο «Αντώνης Τρίτσης», Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, 27-28/1/2023).

Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μεσσηνίας Χρυσόστομος Σαββάτος είναι πτυχιούχος της Ανωτέρας Εκκλησιαστικής Σχολής Αθηνών και της Θεολογικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ από το 2007 είναι Καθηγητής του αυτού Τμήματος.

Το εικαστικό θέμα είναι έργο του Ολλανδού ζωγράφου Vincent Van Gogh με τίτλο «Σιταροχώραφο με κοράκια» (1890) και φυλάσσεται στο Μουσείο Van Gogh, Άμστερνταμ.