ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ: ΕΝΑΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΕΠΙΚΑΙΡΟΣ ΠΛΗΝ ΕΚΚΡΕΜΗΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ
1. Mαζί με τις θερμές μου ευχαριστίες προς τους διοργανωτές του Διεθνούς Επιστημονικού Συμποσίου «Πηλιορείτες Λόγιοι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού» για την τιμητική πρόσκληση να λάβω μέρος στην παρούσα στρογγυλή τράπεζα, σπεύδω εξαρχής να διευκρινίσω ότι δεν είμαι ιστορικός ούτε ειδικός στη μελέτη του Διαφωτισμού. Έχω βέβαια για χρόνια ασχοληθεί με το θέμα της σχέσης Ορθοδοξίας και Νεωτερικότητας, ενώ σε ένα παλιότερο άρθρο μου με τίτλο «Ορθοδοξία και Διαφωτισμός-Το ζήτημα της ανεξιθρησκίας»,[1] επιχείρησα μια θεολογική αναμέτρηση με το κίνημα του Διαφωτισμού πέρα από τη στερεοτυπική αντίληψη που καθιέρωσε ο αντιδυτικισμός της Νεορθοδοξίας και εσχάτως ο «Ορθοδοξισμός» του φονταμενταλισμού. Η ερμηνευτική αυτή προσέγγιση θεωρεί τον Διαφωτισμό αποκλειστικά υπό το πρίσμα της ύβρεως, και δεν διακρίνει σε αυτόν παρά την αποθέωση του ατομικισμού και του ορθολογισμού, την ανταρσία εναντίον της θεϊκής τάξεως, την εισβολή του δυτικού πνεύματος στο χώρο της καθ’ ημάς Ανατολής με αποτέλεσμα την αλλοίωση της λαϊκής ορθόδοξης παράδοσης, αγνοώντας έτσι τις ειδωλοκλαστικές και εν γένει απελευθερωτικές διαστάσεις του διαφωτιστικού εγχειρήματος.
2. Με άλλα λόγια, αυτό που παρέμενε και παραμένει ζητούμενο είναι η υπέρβαση της άγονης αντιπαράθεσης Ορθοδοξίας και Διαφωτισμού. Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά σε πλείστα όσα δημοσιεύματά του και μάλιστα και στο πρόσφατο βιβλίο του Θρησκεία και Πολιτική στον Ορθόδοξο κόσμο. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι προκλήσεις της Νεωτερικότητας (εκδ. Επίκεντρο, 2021, σελ. 15) ο Ακαδημαϊκός Πασχάλης Κιτρομηλίδης, η παραδοχή ότι η Ορθοδοξία είναι παντελώς ασύμβατη με τον Διαφωτισμό είναι αβάσιμη. Τη θέση αυτή ήρθε πρόσφατα να επιβεβαιώσει με τον πιο πανηγυρικό τρόπο ο Μητροπολίτης Περγάμου και Ακαδημαϊκός Ιωάννης Δ. Ζηζιούλας, ο σημαντικότερος εν ζωή Ορθόδοξος θεολόγος, στον «Πρόλογό» του στο εν λόγω βιβλίο του καθηγητή Κιτρομηλίδη όπου υποστηρίζει ότι «Η Ορθόδοξη εκκλησιολογία […] δεν έχει λόγο να αντιτάσσεται στον Διαφωτισμό» (σελ. 12).
Διαβάστε όλο το άρθρο ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ: ΕΝΑΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ ΕΠΙΚΑΙΡΟΣ ΠΛΗΝ ΕΚΚΡΕΜΗΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ
